Знаеме кои сме, само кога знаеме кои не сме, и често само кога знаеме против кого сме (Заклучок)

 XII) Никој не може да суди за случај во којшто има интерес

Целта и на двата нови еклисиолошки модели, од Цариградската и од Московската патријаршија, е да создадат полу‒самоуправувани (semi‒selfgovernance или semi‒selfgovernment) митрополии во Православната Црква, коишто сите свои неопходни функции на организирање и регулирање мора да ги извршуваат согласно одлуките на надворешен врховно‒законодавен орган (патријаршија). На тој начин, митрополиите би имале институционална автономија во однос на централната власт на патријашиите. Ако се оствари замислениот модел, тогаш митрополиите мораат своите целокупни капацитети да ги стават на располагање ‒ за имплантирање и за извршување (имплементирање) службени активности коишто законодавецот (патријаршијата) ќе ги пропише.

Во обид да се решат дилемите во врска со црковно‒правните аспекти на условите потребни за прием во Евхаристиско сослужување со Помесните Православни Цркви, МПЦ‒ОА не отстапува од отстранувањето на различните колонијални модели што ѝ се наметнуваат во процесот на нејзиниот прием.

Првиот заклучок е, дека прашањето што сите Помесни Православни Цркви (ППЦ) ѝ го поставуваат претставува апстрактно ‒ политичка форма, и нема црковно‒правна (канонска) природа, ниту еклисиолошка (догматска).

Трипартитен е интересот за правното наследство на Охридската Архиепископија (ОА). Оттука, никој не може да суди за случај во којшто има интерес (nemo judex in causa sua). Сите понуди за „соработка”, од СПЦ, од БПЦ и од ЦП, се во функција на воведување патријаршиска доминација врз ОА, статус на црковно потчинет (автономен или полу‒независен) црковен регион, во различен степен, и во рамките на јурисдикцијата на една од набројаните патријаршии.

Симптоматично е тоа што, поради неразбирлива затвореност на сите ППЦ за прашањето на МПЦ‒ОА, пропаѓаат сите нејзини обиди таа да дојде до каков било релевантен црковно‒правен документ, којшто е: а) безусловно издаден, б) врз основа на исполнети црковно‒правни и канонски фактори за автокефалност, како и неполитичка оценка.

Барањата на МПЦ‒ОА за прием во Евхаристиско сослужување секогаш се однесувале за заштита на црковно‒државниот интерес (utilitas publica), и тоа по службена должност (ex officio), како известување за својот еклисиолошки развој.

МПЦ‒ОА и еклисиолошки и канонски (црковно‒правно) не отстапува од ексклузивноста врз автокефалната јурисдикција, особено кога еднаш примила Одлука за автономија, донесена од еден суверен ентитет СПЦ (којшто одлучил неговиот Устав да не важи за епархиите во Македонија), и со истата Одлука ѝ е овозможен понатамошен рзвој, и прескриптивно (preascriptio longi temporis) никој нема право (time lag) да ја поништи. Временскиот интервал помеѓу два поврзани црковно‒правни феномени, како што се: причината за престанок на Уставот на СПЦ во 1959 год. за епархиите во Македонија и неговиот ефект ‒ апостолско преемство и еклсисиолошкиот развој, се иреверзибилни процеси. 

Нема de jure суверенитет (автокефалност) без de facto суверенитет. Автокефалноста (сувереноста) освен што се обезбедува по каноните, таа мора и да биде применлива врз верниците (прифатлива за народот). Со други зборови, не е доволно некој субјект да се прогласи за суверен (автокефален) врз една територија, без легитимитет за владеењето од народот (пример СПЦ, БПЦ или ЦП во Македонија), ниту само применување на суверена власт со неканонско или неуставно владеење (доколку признатата Црква постапува спротивно на волјата од народот). За вистинска автокефалност се потребни двата елементи[73]. 

МПЦ‒ОА поседува легитимна примена на власт. Најпрво како автономна Црква, второ нејзиниот евидентен развој во подолг временски период (1941 ‒ 2020 год.) е долготрајна примена на власт, што временски е дури и надвор од опсегот на оние потребни критериуми содржани во 17 канон од Халкидонскиот собор (и 25 канон од Трулскиот собор). Трето, таа има потполна јурисдикција преку исполнување на канонските принципи, коишто ги утврдуваат условите за прием на автокефалната МПЦ‒ОА за сослужување со ППЦ. Сите овие фактори ги определуваат и причините поради коишто приемот не може да биде одбиен. Овие канони го толкуваат „спорот” на начин што ја ограничува моќта на останатите патријаршии да наметнуваат услови за прием на автокефалната МПЦ‒ОА за безусловно сослужување.

De jure автокефалност (суверенитет) е исполнетост на канонско (законско) право на територијата од една Црква, има таа има извор во каноните. De facto автокефалност е способност за фактичка примена на јурисдикцијата врз Црквата во Македонија, преку општата волја на клирот и на народот.  Значи, МПЦ‒ОА е автокефална не само генерички, туку и фактички. Автокефалноста е апсолутната и вечна власт, и црковно‒правно (канонски) никој не може да побарува некакви права, бидејќи таа не е ничија сопственост, и во суштина е неотуѓива.

Од друга страна, пак, автокефалноста на МПЦ‒ОА е општа волја, таа е неотуѓива, и не може, односно non sense е, да се пренесе правото (да се делигира на) друга Помесна Црква (Српска, Бугарска или Цариградска) да одлучува во нејзино име и сметка. Додека постои Црковно‒народниот собор на МПЦ‒ОА, тој ја има врвната законодавна власт, изразена преку епископатот, клирот и народот ‒ неразделна целина којашто ја формира сувереноста (автокефалноста). Законодавецот, сам по себе, нема авторитет; тој е само водич по предлог закони од целината којашто ја формира сувереноста. Поединечно (без општата волја) никој нема право да ги донесе и наметне тие закони, пример за делигирање на правото, некоја друга Помесна Црква да одлучува за МПЦ‒ОА.

„Нас” е одлучувачкиот збор за Црковно‒народниот собор[74]. „За Православната Црква, соборноста е повисока од првенството (претстоителството на помесно ниво), бидејќи првенството е подредено на соборноста[75].”

МПЦ‒ОА во својот последователен развој докажа дека е способна за самоуправување, и дека може непречено да ги извршува сите неопходни функции на регулирање, без интервенција од надворешен орган ‒ патријаршија.

Оттаму, оценката од ЦП треба да биде проста и безусловна, дека МПЦ‒ОА ги исполнила условите од канонското право, и ЦП треба да констатира дека барањето на МПЦ‒ОА е во согласност со постоечката стандардна канонска постапка за прием. Потоа, ЦП барањето од МПЦ‒ОА координативно (процедурално) да го претстави на останатите ППЦ. Дополнителните услови поврзани со прифаќањето на МПЦ‒ОА, претставуваат кршење на канонското право.

Констатацијата е јасна дека МПЦ‒ОА може да ги извршува канонските обврски. Релевантен е фактот дека констатирањето исполнетост на условите утврдени во каноните, оттаму МПЦ‒ОА мора да го стекне неотуѓивото право за сослужување со сите ППЦ. Актот на препорака до сите ППЦ се однесува на нужно признание, дека се исполнети референтните канонски и материјални услови. Спротивно, нерелевантни се какви било дополнителни услови што беа приложени кон препораката на Православната Црква на Украина, како затворен список барања и без право на договорна корекција, посебно што во МПЦ‒ОА не постои поделеност меѓу народот (незначителен [infinitesimal] фактор е проектот „ПОА”).

МПЦ‒ОА смета дека ниту една друга Помесна Црква (Српска, Буграска и Цариградска) не смее да ѝ наметнува црковно‒правни обврски, и дека нејзиното барање не подразбира „територијални побарувања” од други ППЦ, односно канонското значење на нејзината јурисдикција се однесува на политичките граници од државата. МПЦ‒ОА нема да се спротиставува на вековните настојувања на Македонскиот народ, нема да се спротвставува на неговото неотуѓиво право, и во овој контекст, таа нема да дозоволи надворешно мешање во ова основно право за самоопределување, и истото за неа е недопуштено, без оглед на територијалните и сличните аргументи на соседните Православни Цркви (во Србија и во Бугарија).

МПЦ‒ОА е подговена да разговара за црковно‒правните аспекти, но не е подготвен ултимативно да преговара, бидејќи постои свест меѓу народот, дека барањето сослужување и нејзиниот прием, се уредува со точно специфицирани канони. Историските примери за одложен прием кон сослужување на Црквите од Балканот, е засновано врз правото на членство во Едната Света Соборна и Апостолска Црква, на која било Помесна Црква што ги исполнува пропишаните критериуми (канони). Недопуштено е да се условува прием на признавање, бидејќи приемот не значи политичка калкулација од ниту една друга Помесна Црква што самостојно ќе си земе право да ја условува МПЦ‒ОА.

Такво нешто не ѝ е дозволено ниту на ЦП, како една од Помесните Цркви, иако е прва по чест, иако како украс ги додава имињата на „вселенска” патријаршија, или дури и „Мајка на сите Цркви”. Бидејќи, тоа кај верниците од МПЦ‒ОА претставува закана којашто би можела да го загрози вековниот стремеж за автокефална Црква. И навистина, народот го смета за феномен  без преседан во христијанската историја за управување на Цркви во други држави од еден центар.

Понудата што на МПЦ‒ОА ќе ѝ се испрати, ако е аналогна на решението што ЦП ѝ го постави на Православната Црква на Украина, ќе биде сметано за автономија, што е непожелно решение. Воопшто, какво било решение за МПЦ‒ОА што содржи quid pro quo (размена ова за тоа/trading this for that) ‒ „еднаква” размена на услуги, е неприфатливо.

Белешки

[73] Српската влада е de jure суверена сила, но Обединетите Нации имаат de facto власт уште од 1999. Србија сѐ уште Покраината ја смета за свој дел, иако Српската влада нема практична контрола врз регионот.

Суверенитетот може да важи дури и кога сувереното тело не поседува територија или неговата територија е под делумна или целосна окупација од странски сили. Римокатоличката Црква се нашла во оваа ситуација помеѓу припојувањето на „папските држави” кон Италија (1870) и потпишувањето на Латеранските договори (1929), кога папата бил признаен за суверен од страна на многу (главно Римокатолички) држави, иако немал територија. Ситуацијата се решила, со тоа што преку Латеренските договори на Римокатоличката Црква ѝ се дал суверенитет над Ватикан. Бестериторијално тело што себеси се смета за суверен ентитет, иако не е универзално признаен за таков.

[74] Буквалната смисла на грчката именка синодос (σύνοδος) е формирана од „σῦν”, „заедно” и „ὁδός”, „патека” или „патување”. Синодалност или соборност (concilium) е група лица ‒ првенствено епископи, но, исто така, вклучува и свештеници и народ, кои се занимаваат со заедничко патување (заеднички интерес), кои патуваат заедно кон истата цел. Оваа идеја за заедничко патување, што подразбира чувство на движење и истражување, нè потсетува дека синодите не се статични, туку динамични, не се повторливи, туку разобличуваат, односно дискутираат за потребите; соборното дискутирање е закрилувано од Светиот Дух.

[75] Primacy and Synodality from an Orthodox Perspective, St Vladimir’s Theological Seminary, on 8 November 2014 on the occasion of conferring an honorary degree of Doctor of Divinity.

Овластувањето во Црквата треба да биде крајно различно од она што преовладува во граѓанските организации. Како Царство не од овој свет, Црквата е: евхаристиска, педесетничка, есхатолошка, таа е единствена само преку  симбиозата ‒ клир и народ. Таа никогаш не се прилагодува на моделите на моќ и владеење што преовладуваат во паднатиот свет околу нас. Епископот не е феудален владетел или избран парламентарен претставник. Првенствувачкиот епископ или претстоителот не е ниту диктатор, ниту уставен монарх, ниту претседател на одбор на директори (спореди: Мт 20, 25‒26).